Cabir Ibni Abdillah radiyallahu anh, “Resulullah sallellahu aleyhi ve sellem’i soyle buyururken dinledim” demistir:
“Zikrin en ustunu la ilahe illellah; duanin en makbulu el-hamdulillah demektir.” Iman bir irtibat ve uyanikliktir. Bu anlamda mu’min de sorumlu ve dolayisiyla uyanik insan demektir. Cunku o, sahip oldugu degerlerin verdigi tabii ve surekli bir uyaniklik icinde olmak zorundadir. Aslinda bu, mu’minin bizzat kendisine karsi sorumlulugu anlamindadir.
Mu’min sahip oldugu degerleri ve sorumluluk suurunu kendisine vermis olan ile surekli bir irtibat kurma ihtiyacindadir. Zikir (anma) ve dua (tesekkur ve uyarma) bu ihtiyacin karsilanma yollaridir. Rabb-kul iliskilerindeki ana irtibat yollarindan biri iste bu, kuldan Rabb’a yonelik olan zikir-dua baglantisidir.
Burada hemen isaret edilmesi gerekli olan nokta sudur: Zikir ve dua’nin mecburi olmamakla beraber belli ifadeleri, kelimeleri yani sozleri olacaktir. Kelime ve sozler, kul-Rabb arasindaki irtibatin sifreleri olarak mu’minin tam bir vecd ve dikkat haline, Allah Resulu’nun tarif ve tesbitiyle Allah’i goruyormuscasina kulluk yapma cizgisine, ihsan kalitesine ulastiran araclardir. Bu sebeble de zikir ve dua anlami tasiyan her sozun bir degeri oldugu aciktir. Ancak bunlar arasinda da hic kuskusuz bir en isabetlisi, en ustunu, en makbulu, en uygunu olacaktir. Iste hadisimiz bizi bu noktada aydinlatmaktadir: Zikrin en ustunu la ilahe illellah; duanin en makbulu el-hamdu lillah demektir.”
Ustunluk Yonleri
Oncelikle hadisimizdeki bu tesbit, Mu’min Suresi 65. ayetine aynen uymaktadir. Meali soyledir: “Allah (daima) diridir, O’ndan baska tanri yoktur. O halde din’i yalniz O’na has kilarak Allah’a dua edin. Hamd, alemlerin Rabb’i Allah’a mahsustur.”
La ilahe illellah ikrari, inanc dunyamizin; el-Hamdu lillah duasi da amel yani kulluk dunyamizin ilk ve temel cumleleridir. Ustunluklerinin bir noktasi bu ozelliklerinde yatmaktadir. Nitekim bir hadis-i serifte, “Iman yetmis kusur su’bedir. En ustunu la ilahe illellah sozudur....” 2 buyurulmustur. Yuce kitabimiz Kur’an-i Kerim de el-Hamdu lillah cumlesiyle baslamaktadir. Bas ibadet namazin her rek’atine yine el-Hamdu lillah ile girilmektedir. Hatta, -belki de bu noktayi dikkate almanin bir sonucu olarak- hadisimizdeki “duanin en makbulu el-Hamdu lillah demektir” beyanindan maksadin, Fatiha Suresi’nin tamami olabilecegi ileri surulmustur. 3
Allah’in Secmis Olmasi
Islam inancinin ayirici ozelligi, alamet-i farikasi ya da degismeyen ilkesi la ilahe illellah; Islami hayatin, musluman kullugunun belirleyici sozcugu el-Hamdu lillah’tir. Sevgili Peygamberimiz, Kendisine gelerek ‘“en ustun soz hangisidir?” diye soran muslumana; “aziz ve celil olan Allah’in, kullari icin sectigi sozdur...” 4 cevabini vermistir. Peygamber Efendimizin bu cevabi, ustunluk’te kaynak boyutunu, Sari’ Teala tarafindan tesbit edilmis olmanin onemini, yani zikir ve duada Kitap ve Sunnet cizgisinin degerini gozler onune sermektedir. Kur’an-i Kerim’deki dua ayetleri ve me’sur dualara yani Rasulullah’in yaptigi dua, lafizlari ile dua etmeye ozen gostermenin gerekcesi ve isabeti de bu tesbittir. Islam bilginleri, baslangictan beri gerek hadis kitablarinin dua zikir, deavat bolumlerinde, gerekse mustakil eserlerde Peygamber Efendimizin dua ve zikirlerini toplamaya ozel bir gayret gostermisler ve irili-ufakli bircok dua ve zikir kitabi ve mecmuasi olusturmuslardir.5 Burada, hakkinda “bi’id-dar ve’steri’l-ezkar: (evi sat, ezkar’i al)” sozunun darb-i mesel haline geldigi buyuk muhaddis en-Nevevi’nin sohretli eseri el-Ezkar’ini hatirlamadan gecmemize imkan yoktur. Muellif bu eserinde, Peygamber Efendimizin muhtelif vesilelerle yaptigi dualari toplamistir. Bu sebeble dua ve zikir konusunda muteber bir basvuru kaynagidir.
Kisalik-Pratiklik
Hadisimizin ilan ettigi ustunluk, bize gore bahis konusu dua-zikir cumlelerinin kisa ve pratik olmalarindan da kaynaklanmaktadir. Zaman ve mekan sartlarina bakmadan hep alistigi ya da ezberledigi dualari tekrarlamak yerine, esnek davranip zaman ve zemine gore icten bir el-Hamdu lillah demekle yetinmenin isabeti ortadadir. Hadisimiz bizleri iste bu noktada egitmekte, isin ozunu yakalamaya calismanin, dini hayatimizdaki yerine dikkatlerimizi cekmektedir. Ictenlikle soylenecek bir kisa cumlecigin, dakikalarca suren yapmacik yakarmalardan daha makbul oldugunu belirtmektedir.
Ozluluk
Ustunlukte ozlulugun etkisi muhakkaktir. Hadisimiz bize bu mesaji da vermektedir. Zira ne kadar uzun ve tumturakli ya da samimi olursa olsun, her turlu dua ve zikr’in ozu, neticede La ilahe illellah ve el-Hamdu lillah cumlelerinde ifadesini bulan tevhid ve hamd’den ibarettir. Nitekim cennetteki mu’minler hakkinda “dualarinin sonu alemlerin Rabbi, Allah’a hamd olsun’dur” buyurulmustur. 6
Ote yandan, Islam adina dillerde sadece hadisimizdeki tevhid ve hamd cumlecikleri kalsa, yine de Islam’i anlatmaya, hatirlatmaya, aratmaya, yasatmaya yetecektir. Bu iki cumlecigin ustunlugu, boylesi bir temsil kabiliyetiyle de yakindan alakali olmalidir.
Mahiyeti
La ilahe illellah zikrinin ustunlugu nefy ve isbat’i bir arada ihtiva etmesinden de kaynaklanmaktadir.7 Uluhiyeti sadece Allah’a tahsis etmenin yani tevhid inancinin ortak kabul etmez niteligini en ozlu sekilde bir anda ifade etmekte
olmasi, onun en ustun olmasi icin yeterlidir. Ayni sekilde, hamd ve tesekkure gercekten layik olanin sadece Allah Teala oldugu esasini belirleyen el-Hamdu lillah ifadesi her turlu tesekkur, istek ve temennilerin giris cumlesi olarak “en ustundur”
Ayrica, mu’mini iman cizgisinde tutacak en son nokta, hic suphe yoktur ki, onun icin en onemli, en ustun, en kiymetli ve en nazik noktadir. La ilahe illellah ve el-Hamdu lillah cumleleri ise, muslumani tevhid ve kulluk cizgisinde tutan -bir bakima- en son beyan ve ikrarlardir. Yani Islam kimliginin gostergeleridir ve bu sebeble de “en ustun”durler.
Tehlil ve hamd-u sena’yi zikir ve dua olarak tasidiklari ustun degerleriyle tesbit ve ilan eden hadisimiz, kaliteli bir mu’min hayatinin samimiyet, esneklik ve ozluluk cizgisine en ust seviyeden isaret etmis olmaktadir. Ihsan’i yakalamanin temel sarti da bu vasiflar olsa gerektir.
Kitap ve Sunnet cizgisini hayatimizin her safhasinda oldugu gibi dua ve zikirde de takibe bizleri muvaffak kilmasini yuce Rabbimizdan niyaz ederim. El-Hamdu lillahi ala kulli hal..
“Zikrin en ustunu la ilahe illellah; duanin en makbulu el-hamdulillah demektir.” Iman bir irtibat ve uyanikliktir. Bu anlamda mu’min de sorumlu ve dolayisiyla uyanik insan demektir. Cunku o, sahip oldugu degerlerin verdigi tabii ve surekli bir uyaniklik icinde olmak zorundadir. Aslinda bu, mu’minin bizzat kendisine karsi sorumlulugu anlamindadir.
Mu’min sahip oldugu degerleri ve sorumluluk suurunu kendisine vermis olan ile surekli bir irtibat kurma ihtiyacindadir. Zikir (anma) ve dua (tesekkur ve uyarma) bu ihtiyacin karsilanma yollaridir. Rabb-kul iliskilerindeki ana irtibat yollarindan biri iste bu, kuldan Rabb’a yonelik olan zikir-dua baglantisidir.
Burada hemen isaret edilmesi gerekli olan nokta sudur: Zikir ve dua’nin mecburi olmamakla beraber belli ifadeleri, kelimeleri yani sozleri olacaktir. Kelime ve sozler, kul-Rabb arasindaki irtibatin sifreleri olarak mu’minin tam bir vecd ve dikkat haline, Allah Resulu’nun tarif ve tesbitiyle Allah’i goruyormuscasina kulluk yapma cizgisine, ihsan kalitesine ulastiran araclardir. Bu sebeble de zikir ve dua anlami tasiyan her sozun bir degeri oldugu aciktir. Ancak bunlar arasinda da hic kuskusuz bir en isabetlisi, en ustunu, en makbulu, en uygunu olacaktir. Iste hadisimiz bizi bu noktada aydinlatmaktadir: Zikrin en ustunu la ilahe illellah; duanin en makbulu el-hamdu lillah demektir.”
Ustunluk Yonleri
Oncelikle hadisimizdeki bu tesbit, Mu’min Suresi 65. ayetine aynen uymaktadir. Meali soyledir: “Allah (daima) diridir, O’ndan baska tanri yoktur. O halde din’i yalniz O’na has kilarak Allah’a dua edin. Hamd, alemlerin Rabb’i Allah’a mahsustur.”
La ilahe illellah ikrari, inanc dunyamizin; el-Hamdu lillah duasi da amel yani kulluk dunyamizin ilk ve temel cumleleridir. Ustunluklerinin bir noktasi bu ozelliklerinde yatmaktadir. Nitekim bir hadis-i serifte, “Iman yetmis kusur su’bedir. En ustunu la ilahe illellah sozudur....” 2 buyurulmustur. Yuce kitabimiz Kur’an-i Kerim de el-Hamdu lillah cumlesiyle baslamaktadir. Bas ibadet namazin her rek’atine yine el-Hamdu lillah ile girilmektedir. Hatta, -belki de bu noktayi dikkate almanin bir sonucu olarak- hadisimizdeki “duanin en makbulu el-Hamdu lillah demektir” beyanindan maksadin, Fatiha Suresi’nin tamami olabilecegi ileri surulmustur. 3
Allah’in Secmis Olmasi
Islam inancinin ayirici ozelligi, alamet-i farikasi ya da degismeyen ilkesi la ilahe illellah; Islami hayatin, musluman kullugunun belirleyici sozcugu el-Hamdu lillah’tir. Sevgili Peygamberimiz, Kendisine gelerek ‘“en ustun soz hangisidir?” diye soran muslumana; “aziz ve celil olan Allah’in, kullari icin sectigi sozdur...” 4 cevabini vermistir. Peygamber Efendimizin bu cevabi, ustunluk’te kaynak boyutunu, Sari’ Teala tarafindan tesbit edilmis olmanin onemini, yani zikir ve duada Kitap ve Sunnet cizgisinin degerini gozler onune sermektedir. Kur’an-i Kerim’deki dua ayetleri ve me’sur dualara yani Rasulullah’in yaptigi dua, lafizlari ile dua etmeye ozen gostermenin gerekcesi ve isabeti de bu tesbittir. Islam bilginleri, baslangictan beri gerek hadis kitablarinin dua zikir, deavat bolumlerinde, gerekse mustakil eserlerde Peygamber Efendimizin dua ve zikirlerini toplamaya ozel bir gayret gostermisler ve irili-ufakli bircok dua ve zikir kitabi ve mecmuasi olusturmuslardir.5 Burada, hakkinda “bi’id-dar ve’steri’l-ezkar: (evi sat, ezkar’i al)” sozunun darb-i mesel haline geldigi buyuk muhaddis en-Nevevi’nin sohretli eseri el-Ezkar’ini hatirlamadan gecmemize imkan yoktur. Muellif bu eserinde, Peygamber Efendimizin muhtelif vesilelerle yaptigi dualari toplamistir. Bu sebeble dua ve zikir konusunda muteber bir basvuru kaynagidir.
Kisalik-Pratiklik
Hadisimizin ilan ettigi ustunluk, bize gore bahis konusu dua-zikir cumlelerinin kisa ve pratik olmalarindan da kaynaklanmaktadir. Zaman ve mekan sartlarina bakmadan hep alistigi ya da ezberledigi dualari tekrarlamak yerine, esnek davranip zaman ve zemine gore icten bir el-Hamdu lillah demekle yetinmenin isabeti ortadadir. Hadisimiz bizleri iste bu noktada egitmekte, isin ozunu yakalamaya calismanin, dini hayatimizdaki yerine dikkatlerimizi cekmektedir. Ictenlikle soylenecek bir kisa cumlecigin, dakikalarca suren yapmacik yakarmalardan daha makbul oldugunu belirtmektedir.
Ozluluk
Ustunlukte ozlulugun etkisi muhakkaktir. Hadisimiz bize bu mesaji da vermektedir. Zira ne kadar uzun ve tumturakli ya da samimi olursa olsun, her turlu dua ve zikr’in ozu, neticede La ilahe illellah ve el-Hamdu lillah cumlelerinde ifadesini bulan tevhid ve hamd’den ibarettir. Nitekim cennetteki mu’minler hakkinda “dualarinin sonu alemlerin Rabbi, Allah’a hamd olsun’dur” buyurulmustur. 6
Ote yandan, Islam adina dillerde sadece hadisimizdeki tevhid ve hamd cumlecikleri kalsa, yine de Islam’i anlatmaya, hatirlatmaya, aratmaya, yasatmaya yetecektir. Bu iki cumlecigin ustunlugu, boylesi bir temsil kabiliyetiyle de yakindan alakali olmalidir.
Mahiyeti
La ilahe illellah zikrinin ustunlugu nefy ve isbat’i bir arada ihtiva etmesinden de kaynaklanmaktadir.7 Uluhiyeti sadece Allah’a tahsis etmenin yani tevhid inancinin ortak kabul etmez niteligini en ozlu sekilde bir anda ifade etmekte
olmasi, onun en ustun olmasi icin yeterlidir. Ayni sekilde, hamd ve tesekkure gercekten layik olanin sadece Allah Teala oldugu esasini belirleyen el-Hamdu lillah ifadesi her turlu tesekkur, istek ve temennilerin giris cumlesi olarak “en ustundur”
Ayrica, mu’mini iman cizgisinde tutacak en son nokta, hic suphe yoktur ki, onun icin en onemli, en ustun, en kiymetli ve en nazik noktadir. La ilahe illellah ve el-Hamdu lillah cumleleri ise, muslumani tevhid ve kulluk cizgisinde tutan -bir bakima- en son beyan ve ikrarlardir. Yani Islam kimliginin gostergeleridir ve bu sebeble de “en ustun”durler.
Tehlil ve hamd-u sena’yi zikir ve dua olarak tasidiklari ustun degerleriyle tesbit ve ilan eden hadisimiz, kaliteli bir mu’min hayatinin samimiyet, esneklik ve ozluluk cizgisine en ust seviyeden isaret etmis olmaktadir. Ihsan’i yakalamanin temel sarti da bu vasiflar olsa gerektir.
Kitap ve Sunnet cizgisini hayatimizin her safhasinda oldugu gibi dua ve zikirde de takibe bizleri muvaffak kilmasini yuce Rabbimizdan niyaz ederim. El-Hamdu lillahi ala kulli hal..